Chăm sóc bệnh nhân Parkinson như thế nào?

Bệnh Parkinson là gì?

Bệnh Parkinson (PD) là một bệnh thần kinh tiến triển, chủ yếu ảnh hưởng đến vận động nhưng cũng có thể ảnh hưởng đến nhận thức. Việc chăm sóc bệnh nhân Parkinson có thể là một thách thức khó khăn của người thân cũng như người chăm sóc.

 Bệnh Parkinson là kết quả của sự phá hủy các tế bào thần kinh trong một phần của não được gọi là hạch nền. Các phần khác nhau của não hoạt động cùng nhau bằng cách gửi tín hiệu cho nhau để điều phối tất cả các suy nghĩ, chuyển động, cảm xúc và giác quan của chúng ta. Khi chúng ta muốn di chuyển, một tín hiệu sẽ được gửi từ hạch nền đến đồi thị và sau đó đến vỏ não, tất cả các phần khác nhau của não.

Các tế bào thần kinh trong não giao tiếp bằng cách sử dụng các chất hóa học. Một chất hóa học (chất dẫn truyền thần kinh) được gọi là dopamine được sản xuất trong một nhóm tế bào được gọi là substantia nigra và rất cần thiết cho chuyển động bình thường. Khi các tế bào chết đi, chúng không còn có thể sản xuất và gửi dopamine, vì vậy tín hiệu di chuyển không được truyền đạt. Vào thời điểm một người bắt đầu gặp phải các triệu chứng vận động của Parkinson, họ đã mất khoảng 50% tế bào sản xuất dopamine.

Chú ý khi chăm sóc bệnh nhân Parkinson

Chăm sóc bệnh nhân Parkinson có thể là một công việc đầy thách thức, đặc biệt là khi bệnh trở nên nghiêm trọng. Việc đầu tiên bạn cần làm chính là tìm hiểu những thông tin về căn bệnh Parkinson cũng như tình trạng của bệnh nhân. Giai đoạn đầu, bệnh nhân sẽ cần hỗ trợ về mặt tinh thần nhiều hơn. Đây là thời điểm tốt để các thành viên trong gia đình, người giữ vai trò chăm sóc bệnh nhân tìm hiểu về căn bệnh này.

Bệnh nhân parkinson là những ai?

Bệnh Parkinson, được ghi nhận vào năm 1817 bởi bác sĩ James Parkinson, là bệnh thoái hóa thần kinh phổ biến thứ hai sau bệnh Alzheimer. Đến nay vẫn không có xét nghiệm nào để chẩn đoán cho bệnh Parkinson, do đó tỷ lệ chẩn đoán sai có thể cao, đặc biệt với bác sĩ không chuyên về căn bệnh này.

Vì bệnh Parkinson phổ biến hơn ở những người từ 60 tuổi trở lên, người ta cho rằng tỷ lệ mắc bệnh Parkinson sẽ tăng lên cùng với tuổi tác. Tuy nhiên, một số người đã có triệu chứng trước khi họ mới 40 tuổi.

Bệnh nhân Parkinson mắc bệnh do di truyền rất hiếm, chỉ xảy ra trong khoảng 6-8% tổng số trường hợp. Hầu hết những người được chẩn đoán mắc bệnh Parkinson không có thành viên gia đình mắc bệnh PD. Các nghiên cứu dịch tễ học đang tích cực khám phá mối quan hệ giữa bệnh Parkinson và việc tiếp xúc với các tác nhân như thuốc diệt cỏ, thuốc trừ sâu và các chất độc khác.

Các triệu chứng của bệnh nhân Parkinson

Tất cả những bệnh nhân bị Parkinson không phát triển các triệu chứng giống nhau và bất kỳ triệu chứng nào cũng có thể thay đổi theo thời gian khi bệnh tiến triển.

Bệnh nhân thường sẽ gặp cả các triệu chứng vận động và không vận động. Thông thường, các triệu chứng vận động PD bắt đầu ở một bên của cơ thể, và theo thời gian có thể tiến triển sang cả hai bên. Thông thường, một bên bị ảnh hưởng nhiều hơn bên kia. Các triệu chứng chính của bệnh nhân Parkinson là:

Run

Không phải tất cả những người bị PD đều bị run, nhưng đây là một triệu chứng phổ biến. Run được mô tả là hành động “lăn viên thuốc” của bàn tay / ngón tay, thường rõ nhất khi nghỉ ngơi và có thể giảm bớt khi hành động hoặc cử động. Run thường bắt đầu ở một bên của cơ thể — thường là ở tay — nhưng cũng có thể liên quan đến cánh tay, bàn chân, cẳng chân và cằm.

Cứng khớp

Việc cứng khớp không những làm cho cử động trở nên khó khăn mà còn có thể gây đau nhức cơ. Triệu chứng này ban đầu thường được cho là do hội chứng viêm khớp hoặc đau khớp.

Chuyển động chậm (bradykinesia), mất khả năng vận động (akinesia)

Các triệu chứng biểu hiện bằng cách lắc cánh tay ở một bên hoặc giảm khả năng thực hiện các nhiệm vụ vận động thông thường ở tốc độ bình thường. Những người bị ảnh hưởng có thể mất khả năng biểu cảm bình thường trên khuôn mặt. Gia đình và bạn bè có thể nhận xét rằng bệnh nhân ít cười hoặc tỏ ra không quan tâm trong khi thực tế là họ không thể làm cho các cơ trên mặt chuyển động theo cách để giúp thể hiện những gì họ đang cảm thấy.

Các vấn đề về thăng bằng và đi bộ

Ban đầu, mọi người gặp khó khăn khi đi bộ ở tốc độ bình thường hoặc có thể khó nhấc hoàn toàn một chân, khiến chân này bị “kéo” ra sau chân kia. Hoặc, họ có thể thực hiện các bước nhỏ bất thường để tiến về phía trước hoặc sử dụng một số bước nhỏ để quay lại. Cuối cùng, các vấn đề về tư thế dẫn đến việc thân mình khom lại với dáng đi lộn xộn đáng chú ý.

Cơ thể mất cân bằng có thể khiến người bệnh vấp ngã hoặc suýt ngã. Bệnh nhân không thể với tay ra theo bản năng để “bẻ gãy” cú ngã của họ, khiến họ có nguy cơ bị thương tích cao hơn.

Hầu hết các vấn đề về tư thế đều xảy ra sau khi bệnh nhân được chẩn đoán mắc bệnh. Một số cá nhân cũng trải qua các đợt “đóng băng” khi họ không thể di chuyển trong vài giây hoặc vài phút.

Các triệu chứng không vận động như:

• Táo bón.
• Mất khứu giác (khứu giác)/ giảm thị lực.
• Rối loạn giấc ngủ (khó đi vào giấc ngủ, ngủ không sâu giấc, la hét hoặc mơ mộng).
• Đau đớn xương khớp.
• Tăng tiết bã nhờn (bong tróc da quanh mũi, trán, cằm).
• Mệt mỏi.
• Trầm cảm: Khoảng 40% người bị PD phát triển trầm cảm, có thể được điều trị bằng thuốc và / hoặc tư vấn. Điều quan trọng là bệnh nhân hoặc người chăm sóc phải nói về những dấu hiệu trầm cảm cho bác sĩ. Những người mắc chứng PD có thể không thừa nhận rằng họ bị trầm cảm và từ chối dùng thuốc trầm cảm.

Sau khi bệnh trở nên trầm trọng, bệnh nhân Parkinson có thể gặp phải một số triệu chứng sau:

Khó nuốt (thường là một triệu chứng muộn hơn)

Ít nhất 50% người bị Parkinson phát triển các vấn đề về nuốt (chứng khó nuốt). Điều này có thể khiến người bệnh chảy nước dãi, trào thức ăn hoặc chất lỏng từ miệng hoặc đưa thức ăn ra phía sau cổ họng trước khi nó sẵn sàng để nuốt.

Bản thân bệnh nhân Parkinson và người chăm sóc của họ nên chú ý theo dõi các dấu hiệu nghẹt thở do thức ăn mắc kẹt trong cổ họng, hoặc tăng nghẹt mũi sau khi ăn. Do khó ho và làm sạch phổi, người bị Parkinson cũng có nguy cơ bị viêm phổi. Các vấn đề về nuốt có thể được hỗ trợ bằng liệu pháp ngôn ngữ.

Các vấn đề về lời nói (thường là một triệu chứng muộn hơn)

Ước tính khoảng 60% đến 90% người bị Parkinson sẽ gặp phải một số khó khăn khi nói.

Một người mắc chứng PD có thể nói rất nhẹ nhàng và có thể khó hiểu (chứng giảm giọng). Khiếm khuyết khả năng nói được gọi là chứng loạn nhịp và thường có đặc điểm là nói yếu, chậm hoặc không phối hợp có thể ảnh hưởng đến âm lượng và / hoặc cao độ. Giọng nói có thể bị khàn hoặc phát ra từng đợt ngắn. Thông thường, các vấn đề về giọng nói trở nên tồi tệ hơn theo thời gian. Các vấn đề về lời nói có thể được trợ giúp bằng liệu pháp ngôn ngữ.

Các vấn đề về nhận thức (xử lý và sử dụng thông tin)

Phần lớn những người được chẩn đoán mắc chứng PD sẽ bị suy giảm nhận thức ở một mức độ nào đó và mức độ nghiêm trọng tăng dần theo thời gian. Một cá nhân có thể bị đãng trí, mất tập trung, suy yếu các kỹ năng điều hành (giải quyết vấn đề, lập kế hoạch, đa tác vụ), xử lý tinh thần chậm hơn (nhớ lại tên, học thông tin mới) và khó khăn về ngôn ngữ và thị giác-không gian. Việc sử dụng thuốc của bệnh nhân cũng cần phải được theo dõi vì tác dụng phụ của chúng có thể sẽ gây suy giảm nhận thức khiến bệnh nhân ảo giác hoặc nhầm lẫn.

Chẩn đoán bệnh Parkinson

Mặc dù không có xét nghiệm cụ thể nào cho bệnh Parkinson, nhưng bác sĩ vẫn có một số cách để chẩn đoán. Thông thường, chẩn đoán dựa trên khám thần kinh để đánh giá các triệu chứng và mức độ nghiêm trọng của chúng. Nếu các triệu chứng đủ nghiêm trọng, có thể bác sĩ sẽ cho bệnh nhân dùng thử thuốc chống Parkinson.

Ngoài ra việc chụp cắt lớp não có thể được chỉ định để loại trừ các bệnh khác có triệu chứng giống bệnh Parkinson.

Các giai đoạn của bệnh Parkinson

Bệnh Parkinson có các giai đoạn như sau:

• Các triệu chứng ở giai đoạn sớm (những triệu chứng có thể phát triển nhiều năm trước khi được chẩn đoán): Trầm cảm, lo lắng, mệt mỏi, rối loạn nhìn màu, táo bón, mất khứu giác (hạ huyết áp), khó ngủ, suy nghĩ chậm chạp.
• Giai đoạn I: Các triệu chứng vận động ở một bên của cơ thể.
• Giai đoạn II: Các triệu chứng lan ra cả hai bên cơ thể.
• Giai đoạn III: Sự cân bằng bắt đầu bị suy giảm.
• Giai đoạn IV: Bệnh nhân khó khăn hơn với dáng đi, đứng đơ hoặc bước nhanh, nhỏ. Ngoài ra là các vấn đề khác ảnh hưởng đến trung tâm cơ thể như: khó nuốt, mất thăng bằng và gia tăng các vấn đề không liên quan đến vận động.
• Giai đoạn V: Lúc này bệnh nhân không thể định vị độc lập, trở nên phụ thuộc vào xe lăn hoặc thiết bị di động khác.

Parkinson gây ra tình trạng nghiêm trọng hơn mức độ chẩn đoán và điều trị sẽ dẫn tới sự nguy hiểm đến tính mạng. Thông thường, người chăm sóc có thể nhận thấy những thay đổi về nhận thức ngay cả trước khi người bệnh có thể nhìn thấy.

Các triệu chứng PD bổ sung có thể bao gồm:

• Bồn chồn / lo lắng.
• Đóng mí mắt (loạn trương lực của mí mắt có thể xảy ra khi hết liều thuốc).
• Khó viết (chữ viết tay nhỏ).
• Tiểu gấp và tần suất (một triệu chứng sau: đi vệ sinh nhiều lần, tai nạn).
• Đổ quá nhiều mồ hôi.
• Các vấn đề tình dục (triệu chứng muộn).

Điều trị cho bệnh nhân Parkinson

Điều trị bằng thuốc

Nếu bệnh nhân chỉ tiến triển các triệu chứng nhỏ, bác sĩ có thể chỉ định điều trị bằng thuốc.

• Điều trị bằng thuốc đối với bệnh Parkinson thường giúp làm chậm quá trình phát triển của bệnh 10–15 năm hoặc hơn. Loại thuốc thường được kê đơn là L-dopa (levodopa), và điều này giúp bổ sung một số dopamine đã cạn kiệt trong não.
• Sinemet, một sự kết hợp giữa levodopa và carbidopa, là loại thuốc mà hầu hết các bác sĩ sử dụng để điều trị bệnh Parkinson.
• Các loại thuốc khác cũng được sử dụng. Việc kê đơn nhiều loại thuốc là điều thường thấy vì nhiều loại thuốc phối hợp tốt với nhau để kiểm soát các triệu chứng và giảm tác dụng phụ. Các nghiên cứu về chất lượng cuộc sống cho thấy rằng điều trị sớm bằng thuốc dopaminergic giúp cải thiện hoạt động hàng ngày, ngăn ngừa té ngã và cải thiện cảm giác hạnh phúc của một người.

Những người bị PD cần chú ý đến thời gian họ dùng thuốc và lưu ý khoảng thời gian thuốc giúp giảm các triệu chứng của họ và thời gian tác dụng của thuốc kéo dài trước khi hết tác dụng. Thông tin này giúp bác sĩ xác định tốt hơn lượng thuốc và lịch sử dụng thuốc.

Phản ứng phụ

Như những loại thuốc khác, thuốc điều trị Parkinson cũng gặp phải một số phản ứng phụ gây khó chịu cho bệnh nhân. Một số người khi bắt đầu sử dụng Sinemet có thể cảm thấy chóng mặt hoặc buồn nôn. Những triệu chứng này có thể nghiêm trọng nhất khi người bệnh bắt đầu dùng thuốc lần đầu tiên và dần dần biến mất hoặc giảm dần theo thời gian.

Đôi khi bổ sung thêm “carbidopa” với mỗi viên Sinemet giúp kiểm soát cơn buồn nôn. Đối với các loại thuốc khác, tác dụng phụ có thể xuất hiện sau vài năm. Ví dụ, sử dụng levodopa lâu dài có thể dẫn đến các cử động lớn không kiểm soát được.

Một tác dụng phụ khác khi tăng liều lượng thuốc dopaminergic là ảo giác thị giác, nơi mọi người thoạt tiên nhìn thấy mọi thứ ở góc của trường thị giác của họ . Đôi khi những ảo giác này có thể gây sợ hãi.

Sử dụng liều cao Sinemet có thể gây ra các vấn đề về kiểm soát xung động (hành vi). Những hành vi này khác nhau, nhưng có thể bao gồm: chi tiêu quá mức, cờ bạc, tình dục, nội dung khiêu dâm hoặc hành vi tích trữ. Thường thì việc giảm hoặc ngừng loại thuốc này sẽ ngừng rối loạn hành vi. Bạn cần theo dõi các hành vi xung động bất thường để báo cáo với bác sĩ thần kinh để có những chỉ dẫn kịp thời.

Phẫu thuật và kích thích não sâu

Kích thích não sâu (DBS) là một phương pháp điều trị bệnh Parkinson sử dụng một thiết bị giống như máy điều hòa nhịp tim có thể cấy ghép để cung cấp các xung điện đến các bộ phận của não liên quan đến chuyển động.

Ưu điểm của DBS bao gồm khả năng giảm liều cao của thuốc (tránh tác dụng phụ toàn thân của thuốc), khả năng điều chỉnh của nó (cài đặt kích thích được lập trình không xâm lấn bằng lập trình viên bởi bác sĩ lâm sàng hoặc lập trình viên bệnh nhân) và khả năng đảo ngược của nó (có thể bật hoặc tắt nó).

Không phải tất cả bệnh nhân mắc bệnh Parkinson đều phù hợp để điều trị bằng DBS. Khoảng 10–20% bệnh nhân được cân nhắc để có thể điều trị bằng DBS bao gồm:

• Với bệnh Parkinson vô căn (phát sinh không rõ nguyên nhân) và phải là một dạng bệnh parkinson điển hình.
• Những người vẫn đáp ứng, ngay cả trong thời gian ngắn trong ngày, với thuốc chứa levodopa.
• Những người gặp rắc rối đáng kể bởi các triệu chứng vận động của bệnh Parkinson (chậm chạp, cứng khớp, rung lắc hoặc các vấn đề về chuyển động khác), mặc dù đã áp dụng chế độ điều trị tối ưu về thuốc.
• Ai không có vấn đề nghiêm trọng với trí nhớ hoặc các chức năng nhận thức khác.
• Những người không có vấn đề sức khỏe tâm thần nghiêm trọng hoặc không được điều trị, như trầm cảm hoặc lo lắng.
• Ai đã cân nhắc lợi ích và rủi ro tiềm ẩn của DBS và thấy phù hợp với tình hình của họ.
• DBS phù hợp nhất với bệnh nhân dưới 70 tuổi.

Điều trị bệnh nhân Parkinson bằng các biện pháp khác

Ngoài các biện pháp y tế kể trên, nhiều phương pháp chăm sóc bệnh nhân Parkinson khác có thể được bổ sung như: đi bộ, khiêu vũ, yoga, thái cực quyền. Những hoạt động thể chất này đóng một vai trò quan trọng đối với những người mắc bệnh Parkinson.

Mặc dù không có bằng chứng cho thấy các hoạt động phi y tế có thể ảnh hưởng đến sự tiến triển của bệnh, nhưng hoạt động thể chất có thể hỗ trợ việc kiểm soát các triệu chứng của bệnh đồng thời giúp tăng cường niềm vui cuộc sống bằng cách luôn năng động, vui vẻ và học các kỹ năng mới.

Bệnh nhân và người chăm sóc cần tham khảo ý kiến ​​bác sĩ và nhóm chăm sóc Parkinson về loại hình vận động muốn theo đuổi để có được chỉ dẫn thích hợp với tình trạng sức khỏe của bệnh nhân.

Tắm gội cho bệnh nhân Parkinson

Bệnh nhân Parkinson gặp khó khăn trong việc vệ sinh cá nhân. Người chăm sóc sẽ phải giúp đỡ bệnh nhân tắm gội. Điều này chắc chắn sẽ gây ra sự bất tiện cho cả hai. Nhưng bạn cần phải thoải mái và tôn trọng bệnh nhân. Hãy thật thoải mái, tắm từng vùng một và che kín những vùng còn lại.

Để thuận tiện cho việc vệ sinh cá nhân cho bệnh nhân Parkinson, bạn có thể sử dụng phương pháp tắm gội khô xen kẽ. Tắm gội khô vẫn giúp làm sạch cơ thể mà không cần phải sử dụng tới nước, hạn chế việc bệnh nhân phải đi lại nhiều.

Hơn nữa, nếu bệnh ở mức độ nhẹ, bệnh nhân hoàn toàn có thể tự mình vệ sinh cá nhân bằng xịt tắm gội khô mà không cần tới sự trợ giúp. Bạn chỉ cần giúp bệnh nhân chuẩn bị đồ dùng cá nhân và quần áo sạch sau khi tắm.

Hỗ trợ cho người chăm sóc bệnh nhân Parkinson

Chuẩn bị sẵn sàng trước khi chăm sóc bệnh nhân Parkinson

Có rất nhiều tài liệu trên mạng cũng như thư viện nói về căn bệnh Parkinson. Bất cứ khi nào có thể bạn cần đi cùng người bệnh đến gặp bác sĩ và đặt câu hỏi với họ về những gì bạn còn thắc mắc.

Người chăm sóc bệnh nhân Parkinson phải xác định được khả năng, sức khỏe và mức độ công việc họ có thể làm hoặc không thể tự làm. Bạn cũng cần biết những hỗ trợ nào từ bên ngoài là cần thiết.

Điều quan trọng là phải đánh giá các vấn đề tài chính hiện tại và tương lai như bảo hiểm y tế, việc làm (cả người chăm sóc và bệnh nhân Parkinson), quản lý chi phí.

Chăm sóc bản thân

Có lẽ một trong những điều quan trọng nhất và đôi khi khó khăn nhất mà người chăm sóc bệnh nhân Parkinson có thể làm là chăm sóc bản thân. Điều này bao gồm duy trì sức khỏe tinh thần và thể chất bằng cách thực hiện chế độ ăn uống, vận động hợp lý, khám sức khỏe định kỳ.

Yêu cầu trợ giúp

Bạn phải biết yêu cầu và nhận sự trợ giúp — đừng cố gắng làm tất cả một mình. Bằng cách nhận được sự giúp đỡ, người chăm sóc có thể giảm bớt cảm giác bị cô lập và giúp bạn tự tin hơn vào khả năng chăm sóc của chính mình. Có sự giúp đỡ sẽ tăng khả năng suy nghĩ sáng tạo của bạn và giúp bạn có được những khoảng thời gian nghỉ ngơi cần thiết.

Nuôi dưỡng một mối quan hệ với bệnh nhân thật tốt

Cuối cùng, duy trì mối quan hệ và giao tiếp của bạn với bệnh nhân Parkinson có thể là điều khó khăn và có lợi nhất của việc chăm sóc. Khi bệnh Parkinson tiến triển, các vai trò thay đổi và người bị Parkinson có thể từ một chủ gia đình độc lập trở thành một người phụ thuộc cần được chăm sóc.

Tuy nhiên, nghiên cứu chỉ ra rằng mặc dù mức độ căng thẳng cao, những người chăm sóc có mối quan hệ tốt đã giúp bệnh nhân giảm trầm cảm và sức khỏe thể chất tốt hơn.

Hãy nhớ rằng, với tư cách là một người chăm sóc, những gì bạn làm được đối với người thân yêu của bạn không thể đo lường được chính là tình yêu thương, sự quan tâm sâu sắc và sự quan tâm.

Xem thêm: 8 Điều người chăm sóc bệnh nhân parkinson cần nhớ

Yaocare Medic – Hương Dược Trị Liệu